Giờ đây không ai có thể nhận ra những con đường mòn của một thời bom đạn ngày trước. Đường Hồ Chí Minh phẳng lì, nối dài qua thị trấn A Lưới mà bà con quen gọi là "Đại lộ A Lưới", đi đến đâu, nhà cửa phố xá kéo dài đến đó.

Anh hùng Lực lượng vũ trang Hồ Vai (Cu Thời) cho biết: "Đồng bào biết đến Bác Hồ đầu tiên là từ cán bộ người Kinh lên công tác, bám đất, bám rừng, tương trợ đồng bào chiến đấu chống giặc. Cán bộ thường kể về Bác Hồ, thường nói lời Bác dặn phải đoàn kết đánh giặc, người Kinh với người Thượng là một, phải coi nhau như anh em ruột thịt, phải chống giặc đói, giặc dốt, giữ gìn vệ sinh, ăn chín uống sôi".

Năm 1969, khi Trị Thiên - Huế đang ở giai đoạn khốc liệt của cuộc kháng chiến chống Mỹ, nghe tin Bác Hồ mất, đồng bào các dân tộc thiểu số miền núi đã đồng loạt mang họ Hồ để tỏ lòng thương kính đối với Bác (mặc dù trước đó đã có người mang họ Bác Hồ nhưng chưa nhiều). Khắc sâu tình cảm thiêng liêng ấy, đồng bào các dân tộc thiểu số ở Thừa Thiên - Huế một lòng một dạ son sắt với Đảng, Bác Hồ kính yêu, đoàn kết chiến đấu giải phóng và xây dựng quê hương.

Nông dân huyện miền núi A Lưới thu hoạch lúa đông xuân.

Bảng vàng thành tích của A Lưới hiện ghi công 557 người con dân tộc thiểu số hy sinh cho đất nước, 1.018 thương bệnh binh, hàng ngàn lượt dân công hỏa tuyến, 10 Mẹ Việt Nam anh hùng, 14/21 xã được Nhà nước tặng thưởng Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân, cùng 338 gia đình có công với nước. Nhiều người con ưu tú của đồng bào dân tộc thiểu số ở A Lưới mang họ Hồ đã trở thành anh hùng như Anh hùng Hồ Vai, Anh hùng Hồ Kan Lịch... Toàn huyện A Lưới có hơn 40,3% người mang họ Bác Hồ; trong đó, chỉ riêng đồng bào dân tộc Pacô có 7.122 người, chiếm tỉ lệ 45,2% dân số mang họ Bác Hồ.

A Lưới nổi tiếng là vùng chiến khu cách mạng của Thừa Thiên - Huế nhưng cũng là vùng đất phải gánh chịu hậu quả tàn khốc của chiến tranh. Từ năm 1961 - 1971, quân đội Mỹ đã rải 72 triệu lít thuốc diệt cỏ (chứa 170 kg điôxin) xuống miền Nam, trong đó riêng tại A Lưới (Thừa Thiên - Huế) là 432.812 lít (chứa 11 kg điôxin).

Đến nay, sân bay A So - vùng A Ngo (xã Đông Sơn, huyện A Lưới) được chia làm ba khu vực A, B, C để khắc phục hậu quả tùy theo mức độ nhiễm điôxin, trong đó khu A là khu vực nguy hiểm nhất, rộng 1,65 ha. Tại xã Đông Sơn đến nay còn 61 người bị tàn tật, điếc, bại não, thần kinh, liệt tay chân… liên quan đến điôxin, trong đó có 26 trẻ em từ 15 tuổi trở xuống. Tại A Lưới, số hộ nghèo hiện chủ yếu là những hộ có người nhiễm điôxin vì mỗi gia đình đều bị mất thêm lao động trong nhà do có người nhiễm, nghi nhiễm.

Chiến tranh đã lùi xa hơn 40 năm nhưng hậu quả của chất độc da cam để lại còn rất nặng nề. Dù đã được Nhà nước quan tâm hỗ trợ rất nhiều nhưng vẫn còn bao khó khăn mà các nạn nhân chất độc da cam ở đây đang phải gánh chịu. Năm 2005, Trung tâm Hỗ trợ bảo tồn tự nhiên và phát triển cộng đồng đưa ra phương án khoanh vùng nhiễm độc điôxin tại sân bay A So bằng hàng rào bồ kết và được các nhà khoa học đánh giá cao ở tính khả thi, hiệu quả. Loại cây này bà con vẫn hay trồng, không tốn nhiều công chăm sóc lại có tác dụng ngăn người và vật nuôi tiếp xúc với khu vực nguy hiểm. Cây bồ kết còn mang lại hiệu quả kinh tế cho người dân địa phương, đồng thời khả năng tái sản xuất rất cao. Ngân hàng Thế giới đã tài trợ hai vạn cây bồ kết gai và cây keo gai trồng làm hàng rào phụ bao quanh 1ha đất nhiễm điôxin. Nhưng trận lũ năm 2005, đã cuốn trôi tất cả.

Năm 2007, tổ chức War Legacies Project (Hoa Kỳ) và một số tổ chức khác đã hỗ trợ trên 20.000 cây bồ kết gai và keo gai để trồng lại, nhằm giảm phần nào tác hại của điôxin, trả lại màu xanh cho vùng đất chết. Nhóm đối thoại Việt - Mỹ về chất độc da cam/điôxin hỗ trợ đã xây dựng tại Đông Sơn công trình cung cấp nước sạch sinh hoạt hằng ngày cho phần lớn đồng bào dân tộc thiểu số ở đây. Sắp tới, tại khu vực sân bay A So cũ sẽ khôi phục đường bay, hầm chỉ huy, công trình quân sự và cả nhà trưng bày hình ảnh A So - Đông Sơn nhằm tạo một địa điểm du lịch trên đường Hồ Chí Minh.

Huyện A Lưới có 18/21 xã, thị trấn thành lập được Hội nạn nhân chất độc da cam, thường xuyên tổ chức thăm và tặng quà cho các nạn nhân bị nhiễm chất độc da cam trên địa bàn với nguồn kinh phí chủ yếu từ nguồn xã hội hóa. Bên cạnh thực hiện các giải pháp khắc phục, nhiều chương trình trong và ngoài nước đã đến với Đông Sơn, người dân được tập huấn kỹ thuật, hỗ trợ vốn để xây dựng mô hình sản xuất thử nghiệm như trồng lúa nước, trồng rừng, sắn, ngô cao sản thay cho cây công nghiệp dài ngày kém hiệu quả. Các chương trình 134, 135, chương trình xóa nhà tạm, hỗ trợ giống cây trồng, vật nuôi và kỹ thuật sản xuất... đã về với người dân Đông Sơn nên kinh tế được cải thiện rõ rệt.

Từ một vùng "đất chết", 50 năm sau ngày giải phóng, A So - Đông Sơn nay đã hồi sinh với xanh ngát những cánh rừng trồng; nhiều công trình trường học, trạm y tế, nước sinh hoạt và các công trình dân sinh đã mọc lên khang trang. Hệ thống giao thông liên thôn, bản, xã đã được kết nối bằng bê tông hóa thuận tiện cho đồng bào giao thương hàng hóa giữa các vùng. Toàn xã đã sản xuất được 82 ha lúa nước, hơn 500 ha rừng kinh tế và chăn nuôi gần 1.000 con trâu, bò và dê. Có nhiều hộ nuôi hơn 10 con bò trở lên, làm chủ vài chục ha rừng và hầu như nhà nào cũng có từ hai đến ba sào ruộng lúa nước. Cùng với phát triển kinh tế hộ gia đình, Đông Sơn đã xóa được hơn 200 căn nhà tạm, giảm tỷ lệ hộ nghèo xuống mức thấp nhất.

Đến thăm xã Đông Sơn hôm nay, dẫu rằng vẫn còn có những người bị dị tật, cuộc sống vô cùng khó khăn vì di chứng của chất độc da cam nhưng màu xanh mướt của những vùng cây ngô hay ruộng rau tươi tốt như phần nào xoa dịu bớt nỗi đau da cam của họ...