Chiến công lẫy lừng
Năm 1965, ông Hồ Đức Vai (SN 1940) là người dân tộc ít người đầu tiên ở miền Nam được phong Anh hùng LLVT. Ông được gặp Bác Hồ 5 lần và cũng là người đầu tiên tự nguyện mang họ Hồ (được Bác đặt tên là Hồ Đức Vai) về để phổ biến trong đồng bào các dân tộc thiểu số.
Hồ Can Lịch (SN 1943) gọi Hồ Đức Vai là chú ruột, được phong Anh hùng LLVT năm 1967 với 49 trận chiến giết 150 tên địch, một mình bắn rơi máy bay địch chở hơn 50 quân. Người nữ anh hùng này từng 7 lần vinh dự được gặp Bác Hồ.
Hồ A Nun (SN 1944), em ruột của Hồ Can Lịch, người lập kỷ lục trong lịch sử về gùi đạn dược, lương thực cho chiến trường. Từ năm 1961 đến 1969, A Nun gùi 179 tấn (bằng một đoàn xe chiến lược) lương thực, đạn dược cho chiến trường. Có lúc A Nun gùi 192kg đi hơn 30km trên núi đồi. Ông được phong Anh hùng LLVT năm 1969.
Anh hùng Hồ Đức Vai còn nhớ, năm 1962, trong một trận chiến vào đồn địch, ông chỉ huy tổ du kích tổ chức trận tấn công khiến địch phải kinh hồn. "Lần ấy, tổ du kích tụi tôi đã lọt qua 3 hàng rào thép gai, gỗ và hầm hào từ 21h đến 3h sáng hôm sau. Đợi đến 3 tiếng sau, khi bọn địch ra tập thể dục, cả tổ mới xung trận tiêu diệt hết gọn. Địch ngã lăn đùng, một số chạy tán loạn. Sau trận chiến, anh em mình có cách rút theo địa đạo ra phía sân bay A Lưới một cách an toàn", ông Vai kể lại.
Cũng trong năm 1962, sau khi biết tin địch sẽ có trận càn lớn, suốt 3 ngày 3 đêm, hơn chục anh em do chú cháu Hồ Đức Vai - Hồ Can Lịch dẫn đầu tổ chức phục sẵn. Hết lương thực, đói, rét, một số người có vẻ nản chí nhưng Can Lịch nói một cách khiên quyết: "Đói, khát, đổ máu cũng phải bám trụ tiêu diệt địch". Thừa cơ địch ở các đồn đi bàn chuyện trận càn sắp tới, tất cả ập vào bốt của chúng lấy lương thực. Khi địch trở về, tất cả các chốt bất ngờ xả đạn khiến chúng bị thương vong nặng.
Có lần chỉ một mình Hồ Đức Vai đánh lui một tiểu đoàn địch ở núi A Sờ. Hôm đó, người dân phát hiện một tiểu đoàn của địch hành quân vào làng Lê Ninh. Dù đang bị sốt nhưng ông vẫn vùng dậy. Thấy đội hình địch đang hành quân, ông cầm súng tiểu liên quét liên hồi khiến đội hình địch tan rã, phải thu hồi rút quân.
Nữ Anh hùng Hồ Can Lịch là người mở màn bắn rơi máy bay địch bằng súng trường ở khu vực A Lưới. Từ đó phong trào bắn máy bay bằng loại súng này rộ lên trong các chiến trường. 9h30 một ngày cuối năm 1962, một máy bay địch từ Huế lên sân bay A Lưới. Khi máy bay đang bay lên, Can Lịch bắn thẳng vào máy bay khiến chiếc phi cơ này cháy rừng rực như một bó đuốc.
Những năm khói lửa ấy, Hồ A Nun là bộ đội chủ lực chủ yếu phục vụ chiến trường Lào, Campuchia và Tây Nam Bộ. Lòng yêu nước đã tạo nên sức mạnh cho A Nun trèo đèo lội suối, gùi sau lưng tới gần 200kg đạn dược, lương thực. Chiến dịch năm 1968, có lần A Nun gùi 192kg trên lưng, trèo lên dốc cao, bơi dưới suối với quãng đường trên 30 km mà không rơi một viên đạn.
"Bác đã cho chúng tôi mang họ"
Cho đến bây giờ, giây phút thiêng liêng mà nhiều lúc Hồ Đức Vai vẫn nhớ là được Bác Hồ ôm vào lòng. Đó là lúc 17h ngày 15/10/1965. Bác khóc và Vai cũng khóc. Ông kể lại: "Đời tui chưa bao giờ có cảm giác sung sướng như vậy". Đã 40 năm trôi qua nhưng nghĩ lại, Đức Vai vẫn rơi những giọt nước mắt hạnh phúc. Ông tâm sự điều ý nghĩa nhất với mình là được Bác đặt tên Hồ Đức Vai vì người dân tộc không có họ (lúc đầu mọi người gọi Vai là A Vai). "Tui trở về bản với họ Hồ và mọi người xin theo họ", ông nói.
Khi đất nước hoà bình, Hồ A Vai là Đại biểu Quốc Hội 2 nhiệm kỳ, Uỷ viên MTTQ Việt Nam 2 khoá. Hồ Can Lịch giữ trọng trách Phó Chỉ huy Quân sự huyện A Lưới nhiều năm liền. Hồ A Nun, sau khi rời quân ngũ với quân hàm thiếu tá, thương binh 1/4... Họ vẫn lặng lẽ sống bên bản làng, bà con thân thuộc, trong gia đình đầm ấm thương yêu, cuộc sống rất giản đơn. Điều đáng trân trọng là không chỉ trên chiến trường mà ngay trong thời bình, những việc làm của ba chú cháu để lại ấn tượng đẹp. Ông Đức Vai sau khi nghỉ hưu lấy công tác làm từ thiện làm lẽ sống. Là Chủ tịch Quỹ Bảo trợ Trẻ em huyện A Lưới, Đức Vai đến với từng số phận, những nạn nhân chất độc da cam, những người có hoàn cảnh đặc biệt. Hồ Can Lịch với cuộc sống không khá giả, nhưng cùng chồng nuôi 15 người, trong đó 9 người con nuôi, là con của anh, em bên chồng vì họ gặp hoàn cảnh éo le. Bà luôn động viên con cháu cố gắng vượt qua cuộc sống có những lúc khó khăn. Còn Hồ A Nun, dù sức khoẻ không được tốt sau những trận ốm do vết thương hành hạ, nhưng cũng vẫn cố gắng cùng vợ con làm trang trại gần 4ha vườn cây và chăn nuôi, tạo điều kiện cho 7 đứa con ăn học. Sự cống hiến và tinh thần chiến đấu kiên cường của ba chú cháu Hồ Đức Vai đã trở thành niềm tự hào của người dân A Lưới.