Những nỗ lực khôi phục và giữ gìn

Trong những năm qua, huyện A Lưới đã quan tâm và đầu tư cho công tác bảo tồn và phát triển văn hóa các dân tộc thiểu số trên địa bàn. Trong đó, đã khôi phục nhà Rông truyền thống của dân tộc Tà Ôi, nhà Gươl truyền thống của dân tộc Ka Tu và nhà Moong truyền thống của dân tộc Pa Cô; phục dựng lại một số khu nhà mồ của dân tộc Pa Cô tại xã Hồng Trung, nhà mồ của dân tộc Ka Tu tại xã Hương Lâm...

Các lễ hội truyền thống tiêu biểu được khôi phục và duy trì theo phong tục, tập quán của từng dân tộc như Ariêu Aza, Ariêu Piing, Ariêu Car và các lễ hội khác theo tâm niệm của người xưa gắn bó giữa đời người và những sản vật nuôi sống mình. Bên cạnh đó, các làn điệu dân ca Ra rooi, cha chấp, kâr lơi, Ru con ...;dân vũ như: Pa dưn Giàng Đăq (Pa Cô), Da dã (Ka Tu), Ân zựt (Tà Ôi); các loại nhạc cụ dân tộc được sưu tầm, bảo tồn, được biểu diễn thường xuyên để vừa giữ gìn và phát triển lên cho phù hợp với thời đại mới.  

Văn học dân gian và ngôn ngữ các dân tộc thiểu số được quan tâm nghiên cứu, nhất là đã sưu tầm và xuất bản một số sách, tài liệu như  “Truyện cổ Tà Ôi” năm 2005, “Truyện cổ Tà Ôi - Ka Tu” năm 2006, “Người Tà Ôi ở Thừa Thiên Huế” năm 2007, “Truyện cổ Pa Cô” năm 2012, tài liệu “Góp phần tìm hiểu văn hóa dân gian dân tộc Tà Ôi”...

Các nghề truyền thống như dệt zèng, đan lát được khôi phục và phát triển ở một số địa phương. Đặc biệt đã hình thành hợp tác xã dệt zèng và đưa sản phẩm tham gia các hội chợ triển lãm trong và ngoài nước, được du khách và các nhà thiết kế thời trang ưa chuộng và quan tâm. Đồng bào dân tộc thiểu số đã có ý thức trong việc giữ gìn nét đẹp và sử dụng trang phục thổ cẩm truyền thống trong các dịp lễ hội, sự kiện quan trọng.

Nhà sàn ở xã A Roàng, huyện A Lưới

Còn khó khăn trong việc gìn giữ và phát huy

Bà Hồ Thị Tư, Phó Trưởng phòng Văn hóa - Thông tin huyện cho biết, việc khôi phục, bảo tồn và phát triển các giá trị bản sắc văn hóa, nghề truyền thống (dệt zèng, đan lát, điêu khắc) cũng đã đạt kết quả bước đầu. Tuy nhiên việc sưu tầm các sản phẩm vật thể và vi vật thể như công cụ lao động, nhạc cụ, trang phục, hiện vật lịch sử chưa thường xuyên và mang tính khoa học. Các lễ hội truyền thống được duy trì tổ chức, nhưng từng làng có cách tổ chức khác nhau, không mang tính cộng đồng như nguyên bản.

Trang phục truyền thống không còn được sử dụng thường xuyên trong sinh hoạt hàng ngày và ngay cả các dịp lễ, tết, sự kiện quan trọng. Các thể loại dân ca, dân vũ, nhạc cụ dân tộc, nghi lễ truyền thống, truyện cổ, ca dao, tục ngữ, câu đố...chủ yếu được truyền lại từ đời này sang đời khác qua trí nhớ và truyền miệng ở các nghệ nhân lớn tuổi. Cộng đồng các dân tộc thiểu số trên địa bàn huyện bản thân không có chữ viết riêng (chủ yếu dùng chữ quốc ngữ để phiên âm sang) nên tiếng nói khó có thể giữ gìn và phát triển - Bà Hồ Thị Tư trăn trở.

Trải qua thời gian, hiện nay số lượng các nhà sàn và nhà mồ của các dân tộc thiểu số huyện A Lưới ngày càng ít, kiến trúc không còn nguyên bản, đặc biệt không còn nhà dài truyền thống, một nét sinh hoạt riêng, độc đáo của các dân tộc nơi đây.

Du khách tham gia các hoạt động văn hóa cộng đồng

Huy động sức mạnh của cộng đồng các dân tộc

Ông Nguyễn Mạnh Hùng, Phó Chủ tịch UBND huyện cho biết, với tiềm năng, lợi thế về du lịch sinh thái, du lịch lịch sử và du lịch cộng đồng, việc bảo tồn, giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa các dân tộc thiểu số kết hợp với phát triển các loại dịch vụ nêu trên là một trong những giải pháp mà A Lưới đang hướng đến. Bởi, bảo tồn và gìn giữ các giá trị văn hóa truyền thống không thể ngày một, ngày hai, hơn nữa việc giữ gìn cũng như phát triển các giá trị văn hóa truyền thống (bao gồm vật thể và phi vật thể) đòi hỏi phải có sự tham gia tích cực của các thành viên trong cộng đồng các dân tộc cùng với những chính sách và sự đầu tư thỏa đáng. Thông qua du lịch cộng đồng, bản sắc văn hóa độc đáo của các dân tộc sẽ được phô diễn với du khách. Đây vừa là “cầu nối” giữa các dân tộc, giữa các nền văn hóa, đồng thời đem lại nguồn thu và động lực cho việc khôi phục và phát huy giá trị văn hóa các dân tộc thiểu số trên địa bàn. Theo hướng đó, huyện A Lưới vừa xây dựng Đề án bảo tồn, giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa các dân tộc thiểu số giai đoạn 2014 - 2020 nhằm huy động sức mạnh của cộng đồng trong công tác bảo tồn, giữ gìn và phát huy giá trị bản sắc văn hóa các dân tộc thiểu số trên địa bàn huyện.

“Mục tiêu của Đề án là 100% xã có nhà văn hóa truyền thống kết hợp hiện đại (Moong, Roong, Gươl); chọn 03 xã đại diện cho 3 dân tộc Tà Ôi, Pa Cô, Ka Tu để đầu tư bảo tồn không gian văn hóa truyền thống (gồm bảo tồn cảnh quan thiên nhiên, các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể); 100% xã DTTS sưu tầm, bảo tồn và trưng bày các sản phẩm văn hóa vật thể tại nhà văn hóa truyền thống địa phương; 100% tiếng nói của dân tộc thiểu số ở huyện A Lưới được bảo tồn, gìn giữ và phát huy. Nghiên cứu, sưu tầm, biên soạn và xuất bản chữ viết, tục ngữ, ca dao, câu đố, truyển cổ của các dân tộc thiểu số; xây dựng quy trình tổ chức các lễ hội truyền thống bằng song ngữ Pa Cô -Việt, Tà Ôi - Việt và Ka Tu - Việt. Sưu tầm các điệu múa, dân ca, nhạc cụ đưa vào tập luyện và biểu diễn thường xuyên. Lập hồ sơ đề nghị công nhận dệt Zèng là di sản văn hóa vật thể và lễ Ariêu Aza là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia…”