Cấp xã là nền tảng của bộ máy nhà nước, là chỗ dựa, là công cụ sắc bén để thực hiện và phát huy quyền làm chủ của nhân dân, làm cơ sở cho chiến lược ổn định và phát triển đất nước, là yếu tố chi phối mạnh mẽ đến đời sống chính trị, kinh tế, văn hoá, xã hội của cộng đồng dân cư trên địa bàn. Nếu Tỉnh là cầu nối giữa chính quyền Trung ương và chính quyền địa phương thì xã là cầu nối giữa Nhà nước với Nhân dân, là nơi nhân dân trực tiếp thực hiện quyền dân chủ của mình thông qua hai hình thức cơ bản là dân chủ đại diện và dân chủ trực tiếp.

Là đại biểu dân cử của một địa phương miền núi với tỉ lệ đồng bào dân tộc thiểu số chiếm tới hơn 80%, điều kiện kinh tế xã hội, đời sống nhân dân còn nhiều khó khăn, tỷ lệ hộ nghèo còn khá cao so với mặt bằng chung của toàn tỉnh (năm 2016 là 35,04%), đại biểu HĐND từ cấp huyện đến cấp xã luôn ý thức rõ trách nhiệm của mình trước cử tri, nhân dân, đặc biệt là đồng bào các dân tộc thiểu số; Chú trọng nâng cao chất lượng hoạt động của đại biểu HĐND nói riêng của HĐND cấp xã nói chung để góp phần phát triển kinh tế xã hội của địa phương.

Theo thảo sát, đánh giá, nhiệm kỳ 2016 – 2021, đại biểu HĐND cấp xã huyện A Lưới đã được nâng lên cả về số lượng lẫn chất lượng so với nhiệm kỳ trước, cơ bản bảo đảm tiêu chuẩn về trình độ và năng lực đáp ứng cho hoạt động của HĐND, góp phần vào việc nâng cao chất lượng hoạt động của Đại biểu cũng như hoạt động của HĐND tại địa phương. Đa số Đại biểu là cán bộ chủ chốt của chính quyền địa phương nên có điều kiện để nghiên cứu các văn bản pháp luật của Nhà nước và nắm rõ tình hình kinh tế - xã hội, quốc phòng an ninh tại địa phương. Đại biểu HĐND ý thức được trách nhiệm của người Đại biểu nhân dân, xứng đáng là Đại biểu do dân bầu ra, tích cực tham gia các hoạt động của người Đại biểu trước, trong và sau các kỳ họp, giữa 2 kỳ họp.

Đ/c Nguyễn Tân - Phó Chủ tịch HĐND huyện phát biểu chỉ đạo tại buổi giao ban với Thường trực HĐND các xã, thị trấn

Tuy nhiên, so với yêu cầu về chất lượng, hiệu quả mà hoạt động của HĐND cần đạt được để xây dựng nhà nước pháp quyền thì vẫn còn khá khiêm tốn, chưa tạo ra những chuyển biến mạnh mẽ, bền vững. Thực tế cho thấy, Đại biểu HĐND có năng lực, trình độ, kinh nghiệm công tác... hầu hết là kiêm nhiệm và giữ các cương vị chủ chốt trong các cơ quan Đảng, Nhà nước, Đoàn thể các xã, thị trấn cho nên thời gian dành cho hoạt động của HĐND rất hạn chế. Một số Đại biểu HĐND còn ít tham gia hoạt động với vai trò là người đại biểu nhân dân mà chủ yếu hoạt động trong lĩnh vực chuyên môn của mình. Chất lượng ban hành nghị quyết chưa cao, một số nghị quyết chưa thực sự đi vào cuộc sống. Hiệu quả hoạt động giám sát còn thấp. Vai trò đại diện cho ý chí nguyện vọng của cử tri còn hạn chế. Công tác chuẩn bị văn bản, tài liệu cho kỳ họp còn chậm so với quy định. Việc thẩm tra, cho ý kiến bằng văn bản của Thường trực HĐND vào các Báo cáo, Tờ trình của UBND xã còn gặp nhiều khó khăn. Số ít đại biểu HĐND xã chưa thật sự tích cực phát huy vai trò, trách nhiệm trong việc tham gia phát biểu thảo luận tại kỳ họp. Nội dung phát biểu chưa sâu, thậm chí phát biểu chưa căn cứ vào các tài liệu trình kỳ họp, chất lượng thảo luận chưa phản ánh đầy đủ tình hình kinh tế - xã hội, quốc phòng - an ninh, cũng như những vấn đề nổi cộm, bức xúc tại địa phương. Một số ý kiến, kiến nghị của cử tri chưa được giải quyết dứt điểm, còn chung chung. Đại biểu HĐND xã khi đi tiếp xúc cử tri, một số ý kiến thuộc thẩm quyền giải quyết của mình nhưng chưa kịp thời giải đáp, tổng hợp toàn bộ các ý kiến của cử tri gửi về Thường trực HĐND, gửi cho MTTQ xã tổng hợp theo dõi. Số lượng đại biểu HĐND chuyên trách chiếm tỉ lệ khiêm tốn so với tổng số đại biểu. Phần lớn đại biểu có năng lực hoạt động kiêm nhiệm, áp lực công việc nhiều nên không thể dành nhiều thời gian cho hoạt động của cơ quan dân cử. Hơn nữa, một số đại biểu còn giữ cương vị lãnh đạo trong hệ thống cơ quan quản lý nhà nước ở địa phương, do vậy khi thực thi trách nhiệm của đại biểu đôi lúc không tránh khỏi tình trạng “vừa đá bóng, vừa thổi còi”. Chất lượng hoạt động của đại biểu chưa đồng đều. Một số ít đại biểu trình độ năng lực còn hạn chế. Một số đại biểu chưa thật sự tích cực tham gia các hoạt động của HĐND. Có đại biểu chưa nhận thức đầy đủ về vị trí, vai trò của HĐND và của cá nhân đại biểu, e ngại, thiếu tự tin, ngại va chạm trên diễn đàn trong hoạt động giám sát, chất vấn, cũng như trong tiếp xúc cử tri… Từ đó, dẫn đến chất lượng, hiệu quả hoạt động của HĐND bị hạn chế, còn hình thức và chưa thực chất.

Những tồn tại, hạn chế nêu trên, do nhiều nguyên nhân, trong đó trình độ, kỹ năng hoạt động của Đại biểu là rất lớn, Đại biểu chưa dành được nhiều thời gian cho công tác HĐND. Thường trực HĐND chưa được tập huấn đầy đủ về công tác giám sát của HĐND; cơ sở vật chất, chất lượng đội ngũ bảo đảm cho các hoạt động của HĐND và đại biểu HĐND còn thiếu và còn yếu...

Đ/c Trần Duy Phước – Phó Hiệu trưởng Trường Chính trị Nguyễn Chí Thanh phát biểu, thảo luận một số giải pháp nâng cao hoạt động của HĐND cấp xã  với Thường trực HĐND huyện A Lưới và các đại biểu tham dự vừa qua trong buổi làm việc với Thường trực HĐND huyện A Lưới vào đầu tháng 11/2016

Để góp phần nâng cao chất lượng hoạt động của HĐND các cấp nói chung, nhất là hoạt động của HĐND cấp xã nói riêng, cần có những giải pháp cụ thể thiết thực, sát với tình hình thực tiễn. Vấn đề này đã được thảo luận sôi nổi tại Hội nghị giao ban với Thường trực HĐND các xã, thị trấn của Thường trực HĐND huyện và tháng 9/2016 vừa qua và tại buổi làm việc trực tiếp với đoàn nghiên cứu của Trường Chính trị Nguyễn Chí Thanh mới đây. Có rất nhiều phương án, giải pháp được đưa ra thảo luận để nâng cao chất lượng hoạt động của HĐND cấp xã, có thể tổng hợp một số giải pháp như sau:

Một là, Cấp ủy Đảng ở cơ sở cần tăng cường sự lãnh đạo đối với tổ chức và hoạt động của HĐND, quan tâm công tác quy hoạch, đào tạo, phân công cán bộ có tâm, có tầm làm công tác HĐND để xây dựng HĐND thật sự là cơ quan quyền lực Nhà nước ở địa phương.

Hai là, nâng cao chất lượng Đại biểu HĐND. Tổ chức tập huấn, trang bị kỹ năng hoạt động và năng lực tham vấn, quyết định. Thực hiện tốt nhiệm vụ của người đại biểu, có năng lực đóng góp vào các hoạt động của HĐND.

Ba là, Ủy ban nhân dân cấp xã cần nâng cao trách nhiệm trong việc giải quyết các ý kiến, kiến nghị của cử tri; Chủ toạ kỳ họp cần linh động trong điều hành kỳ họp, gợi mở để Đại biểu mạnh dạn tham gia ý kiến thảo luận nhằm ban hành Nghị quyết có tính khả thi cao. Định kỳ mỗi năm, HĐND và Đại biểu HĐND xã phải báo cáo công khai với cử tri nơi được ứng cử về công việc đã làm, để cử tri nhận xét, đánh giá; qua đó phát huy quyền giám sát của Nhân dân đối với chính quyền cơ sở và Đại biểu dân cử.

Bốn là, thực hiện tốt chức năng giám sát của HĐND cấp xã. Giám sát là chức năng cơ bản của HĐND, có vai trò quan trọng trong việc chấp hành pháp luật và Nghị quyết của HĐND trên các lĩnh vực phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh ở địa phương. Để nâng cao chất lượng hoạt động của HĐND, đáp ứng yêu cầu, nguyện vọng của nhân dân, nhất là việc thực hiện quy chế dân chủ ở xã, HĐND cần xây dựng chương trình, kế hoạch giám sát cụ thể. Cần thực hiện tốt các hình thức giám sát như xem xét các Báo cáo tại kỳ họp HĐND, kiểm tra, giám sát của Thường trực HĐND, chất vấn của Đại biểu, giám sát văn bản quy phạm pháp luật ở địa phương và giám sát thực tế ở cơ sở, nhằm tác động đến sự phát triển KT - XH và quốc phòng, an ninh ở địa phương.

Năm là, tiếp tục đổi mới và nâng cao chất lượng tiếp xúc cử tri và thực hiện nhiệm vụ ở cơ sở, tiếp công dân của Đại biểu HĐND, sẽ tác động trực tiếp đến hiệu quả hoạt động của HĐND. Do đó, cần tăng cường tiếp xúc cử tri trước và sau kỳ họp, nơi cư trú, nơi làm việc.

Đại biểu HĐND phải giành thời gian để tiếp dân theo Luật định, trong hoạt động Đại biểu phải thật sự gần dân để hiểu dân hơn, phản ánh trung thực ý kiến, nguyện vọng của Nhân dân đến với HĐND để góp phần cùng HĐND quyết định đúng đắn những vấn đề quan trọng của địa phương. Đại biểu cần chuẩn bị ý kiến phát biểu thảo luận, chất vấn tại kỳ họp, tham gia hoạt động giám sát, khảo sát, nghiên cứu chính sách pháp luật, Nghị quyết HĐND các cấp đang triển khai ở địa phương để vận động cử tri tổ chức thực hiện.

  Sáu là, trong việc chuẩn bị các kỳ họp cần tăng cường công tác lãnh đạo, chỉ đạo của BCH Đảng bộ, sự phối hợp hoạt động chặt chẽ giữa Thường trực HĐND, UBND, UBMTTQVN, nâng cao vai trò tham mưu kịp thời của các cơ quan được giao nhiệm vụ, đồng thời phải làm tốt công tác kiểm tra, theo dõi, đôn đốc các cơ quan, đơn vị được phân công chuẩn bị các nội dung của kỳ họp. Củng cố, kiện toàn lại đội ngũ công chức Văn phòng các xã, thị trấn; nhất là chất lượng, hiệu quả trong công tác tham mưu cho Thường trực HĐND và UBND. Công chức Văn phòng phải nghiên cứu và nắm chắc các văn bản liên quan, tình hình địa phương; luôn chủ động, tích cực trong công tác tham mưu, không chờ lãnh đạo nhắc nhở hoặc có văn bản cấp trên đưa về khi đó mới thực hiện nhiệm vụ.

Bảy là, hoạt động tuyên truyền trước kỳ họp cần tổ chức sâu, rộng hơn nữa để nhân dân nắm được nội dung, chương trình, diễn biến kỳ họp. Các văn bản cần chuẩn bị chu đáo, coi trọng chất lượng và kịp thời gửi trước cho Thường trực HĐND theo quy định để gửi sớm cho Đại biểu theo Nội quy kỳ họp, tạo điều kiện cho Đại biểu, các Ban HĐND có đủ thời gian nghiên cứu. Các văn bản phải rà soát kỹ trước khi ký ban hành và nhân bản. Việc chuẩn bị các văn bản tại kỳ họp, dự thảo Nghị quyết phải bảo đảm trình tự, thủ tục theo quy định của Luật Tổ chức chính quyền địa phương, Luật hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân, Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2015, Nghị định số 34/2016/NĐ-CP...Các báo cáo trình tại kỳ họp nên ngắn gọn, tập trung vào các vấn đề chính cần giải quyết. Các cơ quan chuyên môn giải quyết các nội dung ý kiến, kiến nghị của cử tri để có nhiều thời gian tập trung giải quyết những vấn đề lớn của địa phương.

Sau kỳ họp HĐND, các Đại biểu HĐND phải nghiên cứu kỹ tài liệu trình tại kỳ họp, giải trình của Ủy ban nhân dân, các nghị quyết Hội đồng nhân dân đã ban hành để vận dụng chuẩn bị báo cáo kết quả kỳ của HĐND cho phù hợp từng địa phương; đồng thời UBND huyện cần kịp thời cụ thể hóa các nghị quyết thành các quyết định; các ngành ban hành hướng dẫn, tổ chức thực hiện để nghị quyết đi vào đời sống; giải quyết các nội dung chất vấn và trả lời chất vấn, giám sát việc thực hiện lời hứa sau chất vấn. 

Nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của HĐND là một quá trình nỗ lực, phấn đấu không ngừng của từng đại biểu HĐND, đồng thời là một yêu cầu đặt ra từ thực tiễn, từ đòi hỏi của cử tri đối với cơ quan đại diện cho mình, trong đó, vai trò cá nhân của đại biểu là hết sức quan trọng. Có nhiều biện pháp để nâng cao hoạt động của HĐND, nhưng trước hết, từng đại biểu HĐND cần nêu cao tinh thần trách nhiệm là người đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của Nhân dân, tích cực học tập, nghiên cứu, đổi mới phương pháp làm việc, nâng cao kỹ năng hoạt động nhằm đảm bảo chất lượng thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn theo quy định của pháp luật.