Ngoài trình duyệt web cơ bản, kỷ nguyên số mới nổi dựa trên sự kết nối của nhiều thiết bị qua mạng thông minh đã cách mạng hóa cách mọi người truy cập và chia sẻ thông tin, cho phép người dùng tương tác liền mạch với nhiều dịch vụ tương thích. Việc áp dụng và sử dụng công nghệ số trên quy mô lớn là động lực chính tạo ra giá trị kinh tế, xã hội và văn hóa, bao gồm từ việc tăng năng suất, tăng tỷ lệ việc làm, cải thiện an ninh bảo mật và giải quyết các vấn đề trong xã hội.

Quyền truy cập cá nhân vào các thiết bị kết nối với Internet là nền tảng của một xã hội số. Khi chính phủ của một quốc gia và các hoạt động kinh doanh trở nên số hóa hơn thì quyền công dân số ngày càng trở thành điều kiện tiên quyết tạo ra hiệu quả của xã hội. Thuật ngữ “xã hội số” dùng để chỉ một xã hội hiện đại, nơi công dân tương tác liền mạch với các khía cạnh khác nhau của cuộc sống, bao gồm công việc, giải trí và giao tiếp, qua các kênh kỹ thuật số thông qua mạng lưới có các thiết bị được kết nối thông minh. Trên thực tế, mọi người trong xã hội số có thể truy cập và tương tác với một loạt các dịch vụ công và tư, bao gồm dịch vụ về tài chính, tiện ích, giáo dục, y tế và giao thông, bất kỳ lúc nào và ở bất kỳ đâu bằng công nghệ số.

Yếu tố nền tảng chính của xã hội số

Kết nối Internet là một yếu tố nền tảng chính của xã hội số. Internet được tạo ra để phục vụ việc sử dụng các ứng dụng và dịch vụ kỹ thuật số. Việc mở rộng kết nối Internet là động lực chính cho sự tiến bộ của xã hội số. Năm 2020 ước tính đã có 7,60 tỷ người kết nối với Internet. Tầm quan trọng của việc kết nối Internet đối với sự tiến bộ của xã hội số được thể hiện qua mức độ số hóa ở các quốc gia có cơ sở hạ tầng băng thông rộng.

Các yếu tố ảnh hưởng tới sự phát triển của xã hội số đó là:

• Một môi trường kinh tế vĩ mô ổn định giúp tăng trưởng kinh tế, ổn định chính trị và hỗ trợ chính sách đầu tư;

• Người dùng có quyền truy cập vào các thiết bị kỹ thuật số được kết nối.

Các thành phần của xã hội số

Ngoài việc xây dựng các yếu tố nền tảng số nhằm tăng sự tương tác giữa người dân, doanh nghiệp với các tổ chức nhà nước thì các nhà hoạch định chính sách cần mở rộng chương trình số hóa cụ thể như một phần của chiến lược tăng trưởng và phát triển quốc gia để tạo ra hệ sinh thái kỹ thuật số phát triển mạnh có thể tương tác ở cấp quốc gia. Điển hình tại Estonia, người dân đã được tham gia vào hơn 160 giao dịch khác nhau của chính phủ, chẳng hạn như thanh toán hóa đơn, nộp thuế, giao dịch điện tử và truy cập hồ sơ y tế…

Ba thành phần cần thiết và có liên quan lẫn nhau tạo điều kiện phát triển một xã hội số và mang lại lợi ích, hiệu quả cho tất cả các lĩnh vực của xã hội, đó là: quyền công dân số, cuộc sống số và thương mại số.

(1) Quyền công dân số

Chính phủ sẽ cung cấp các kênh kỹ thuật số, tạo điều kiện để người dân truy cập các dịch vụ trực tuyến và giao dịch điện tử, chẳng hạn như: truy cập hồ sơ y tế, xin hộ chiếu hoặc giấy phép kinh doanh, nộp thuế hoặc thậm chí bỏ phiếu trong các cuộc bầu cử trực tuyến,... để tăng cường sự tương tác giữa chính phủ, người dân và doanh nghiệp.

Là một trong những sáng kiến chính phủ điện tử tiên tiến và toàn diện nhất, tại Hàn Quốc, khoảng 90% tất cả các tương tác của chính phủ hiện nay được thực hiện trực tuyến, các dịch vụ cho cá nhân và doanh nghiệp có thể truy cập thông qua nhiều kênh kỹ thuật số. Từ đó, chính phủ Hàn Quốc có thể điều phối các dịch vụ khách hàng, quản trị và hoạch định chính sách hiệu quả.

Hay tại Vương quốc Anh, tính đến năm 2015, chính phủ đã tiết kiệm được khoảng 3,56 tỷ bảng Anh trong ba năm từ việc số hóa các dịch vụ công trên nền tảng gov.uk.

Việc tiếp cận các dịch vụ của chính phủ và thực hiện nhiều hoạt động hàng ngày khác phụ thuộc vào việc xác nhận danh tính của người dân. Các hình thức nhận dạng vật lý, chẳng hạn như tài liệu giấy hoặc nhựa thường được sử dụng để nhận dạng và xác thực, tuy nhiên tính bảo mật không cao và tốn nhiều thời gian, chi phí. Vì vậy, việc tạo ra hệ sinh thái nhận dạng kỹ thuật số an toàn và có thể mở rộng là điều cần thiết để giải quyết sự mất cân bằng giữa việc cung cấp các dịch vụ kỹ thuật số và khả năng tự nhận dạng của công dân trên các kênh kỹ thuật số.

Năm 2003, chính phủ các tiểu vương quốc Ả rập thống nhất UAE đã tích hợp công nghệ cơ sở hạ tầng khóa công khai (PKI) vào hệ thống quản lý danh tính của mình. Sứ mệnh của chương trình này là “đóng góp vào sự ổn định, an ninh và thịnh vượng của quốc gia thông qua việc cung cấp danh tính cá nhân, sổ đăng ký dân số chính xác và các dịch vụ điện tử sáng tạo”. Chương trình xoay quanh việc tạo ra chứng minh thư số, bao gồm một số định danh duy nhất, dữ liệu cơ bản, thông tin sinh trắc học (đối với những người trên 15 tuổi) và chứng chỉ số của người được cấp thẻ, thay thế tất cả các hình thức nhận dạng khác. Qua cổng PKI, công dân có thể ký số các giao dịch với các cơ quan chính phủ khác nhau thông qua một lần đăng nhập.

(2) Cuộc sống số

Số hóa đang thay đổi cách mọi người sống, làm việc, giao tiếp và vui chơi. Làm việc và học tập từ xa và sử dụng các nền tảng truyền thông xã hội để giao tiếp, trải nghiệm thực tế ảo (VR - Virtual Reality) là những ví dụ về sự thay đổi của cuộc sống thông qua sự tiến bộ của công nghệ số. Từ góc độ người dùng, động lực chính của xu hướng này là sự xuất hiện của các mô hình kinh doanh kỹ thuật số mới, mang tính đột phá, cung cấp sự tiện lợi thông qua các giải pháp được thiết kế riêng. Sự kết nối giữa các thiết bị được phát triển đáng kể trong thập kỷ qua nhờ sự phát triển theo cấp số nhân của điện thoại thông minh, các ứng dụng và dịch vụ dựa trên đám mây.

Hình 1. Kết nối giữa các thiết bị đang thúc đẩy thay đổi cuộc sống số

Cuộc sống số phong phú thêm nhờ công nghệ Internet kết nối vạn vật IoT, kết nối thông minh giữa các thiết bị và đồ dùng qua Internet như điện thoại thông minh, máy tính bảng, thiết bị định vị, theo dõi, màn hình và cảm biến cho phép gửi và nhận dữ liệu. IoT tác động đến cuộc sống của người dân chủ yếu bằng cách đưa thông tin thời gian thực về giao thông, thời tiết, các dự án về thành phố thông minh...

Khu Kinh doanh Quốc tế Songdo liền kề Seoul được xây dựng với tham vọng thúc đẩy cuộc sống xanh, ít carbon bằng cách đón đầu công nghệ. Được xây dựng trên 600 ha, thành phố được tích hợp công nghệ và cảm biến liên tục theo dõi chất lượng không khí, giao thông và tiêu thụ năng lượng. Mạng tích hợp các tháp di động và điểm phát sóng Wi-Fi đảm bảo kết nối tốc độ cao phổ biến khắp thành phố, cung cấp khả năng truy cập liên tục vào các cơ sở hạ tầng và dịch vụ khác nhau của trường học, giao thông vận tải, bệnh viện, tiện ích, cơ quan thực thi pháp luật và các dịch vụ cộng đồng khác.

(3) Thương mại số

Thương mại số bao gồm tất cả các hình thức thanh toán tài chính trên nền công nghệ số đến việc quản lý tài khoản ngân hàng trực tuyến một cách nhanh chóng, minh bạch, an toàn và hiệu quả. Báo cáo Thanh toán Thế giới năm 2015 của Capgemini nhấn mạnh tầm quan trọng của thương mại số trong xã hội hiện đại, rằng khối lượng giao dịch thanh toán không dùng tiền mặt đang tăng nhanh hơn Tổng sản phẩm quốc nội GDP trên tất cả các khu vực. Ở cả các nước đã và đang phát triển, thương mại số đã tạo ra các mô hình kinh tế mới và định hình lại quy trình kinh doanh trên nhiều ngành, nhiều lĩnh vực, bao gồm dịch vụ công, bán lẻ, vận tải, dịch vụ tài chính và giải trí, cho phép chính phủ và doanh nghiệp tương tác với người dân và khách hàng một cách năng động và hiệu quả hơn.

Ngân hàng Trung ương Hàn Quốc có kế hoạch đưa Hàn Quốc trở thành một xã hội không dùng tiền mặt vào năm 2020. Để đạt được điều này, họ đã thực hiện một số chiến lược bao gồm giảm 2% thuế VAT đối với tất cả các khoản thanh toán bằng thẻ cũng như chính sách kiểm tra tất cả các công ty từ chối lắp đặt thiết bị đầu cuối thẻ. Có rất nhiều lợi ích cho một xã hội không tiền mặt như tiết kiệm chi phí từ 0,1% đến 1,1% GDP quốc gia. Một xã hội không tiền mặt sẽ giúp Ngân hàng Trung ương Hàn Quốc hạn chế nền kinh tế bóng tối, tăng doanh thu thuế và hạn chế hoạt động tội phạm.

Công nghệ di động - tạo điều kiện tiến lên xã hội số

Công nghệ di động đã nổi lên như một yếu tố quan trọng cho xã hội số và được phát triển nhiều trong thập kỷ qua, với mạng tốc độ cao và điện thoại thông minh hỗ trợ việc cung cấp các sản phẩm và dịch vụ kỹ thuật số tiên tiến. Ví dụ, nhiều điện thoại hiện đại ngày nay đi kèm với các cảm biến hỗ trợ một loạt các ứng dụng kỹ thuật số phức tạp. Công nghệ này cũng hỗ trợ kết nối thông qua các thiết bị cá nhân, chẳng hạn như thiết bị định vị, thiết bị cầm tay cho phép người dùng truy cập các dịch vụ kỹ thuật số một cách thuận tiện và an toàn. Ba yếu tố chính của xã hội số là kết nối, nhận dạng và tiếp cận các dịch vụ tài chính được kích hoạt bởi công nghệ di động.

(a) Kết nối: Trên toàn cầu, 3,2 tỷ người đang truy cập Internet qua di động và trực tiếp hưởng lợi, đóng góp vào sự phát triển của nền kinh tế số.

(b) Nhận dạng:

Mặc dù kết nối là chìa khóa cho sự thành công của các dịch vụ số, nhưng bảo mật cũng là một yếu tố quan trọng cần xem xét. Khi số lượng các dịch vụ kỹ thuật số tăng lên thì sẽ kéo theo mức độ lộ lọt thông tin của các cá nhân ngày càng tăng, các chính phủ và doanh nghiệp cần phải tạo ra cách thức để quản lý và bảo mật danh tính kỹ thuật số an toàn hơn. Vì thế, nhận dạng di động là một đề xuất hấp dẫn sẽ trở thành nền tảng có giá trị để các chính phủ và doanh nghiệp cung cấp quyền truy cập an toàn, nâng cao quyền riêng tư cũng như chi phí triển khai thấp cho người dân vào các dịch vụ kỹ thuật số.

Hình 2. Nhận dạng kỹ thuật số là trung tâm để tiếp cận các dịch vụ công dân số

Các giải pháp nhận dạng dựa trên thiết bị di động đã đáp ứng được những kỳ vọng này ở một số quốc gia như: ở Estonia, công dân sử dụng danh tính di động (Mobile-ID) của họ để sử dụng hơn 400 dịch vụ công và tư nhân. Công dân và cư dân có Mobile-ID có thể truy cập hồ sơ sức khỏe cá nhân, đăng ký kinh doanh, kê khai thuế và ký hợp đồng pháp lý thông qua chức năng chữ ký số có tính pháp lý tương đương với chữ ký thực dựa trên PKI trên thiết bị di động của họ. UAE cũng đang triển khai sáng kiến nhận dạng di động cho phép người dân sử dụng điện thoại di động để làm bằng chứng nhận dạng khi giao dịch với các cơ quan chính phủ.

Giải pháp kết hợp chức năng gọi điện thoại và tin nhắn (Mobile Connect) - một giải pháp xác thực hỗ trợ nhà cung cấp dịch vụ di động cung cấp quyền truy cập đơn giản, an toàn và thuận tiện vào các dịch vụ trực tuyến. Nó hoạt động bằng cách kết hợp số điện thoại di động và mã PIN duy nhất của người dùng để xác minh và xác thực người dùng trực tuyến. Mobile Connect ra mắt đã được hơn 2 tỷ người dùng với gần 40 nhà khai thác di động ở khoảng 30 quốc gia, bao gồm Bangladesh, Ấn Độ, Indonesia, Thái Lan và Pakistan ở châu Á.

(c) Tiếp cận các dịch vụ tài chính: Điều này được đo bằng tỷ lệ phần trăm người dân có quyền truy cập vào tài khoản ngân hàng hoặc các dịch vụ tài chính; tỷ lệ người dân có thẻ tín dụng; tỷ lệ người dân có thẻ ghi nợ; và số lượng máy rút tiền tự động (ATM) trên đầu người.

Kết luận

Các khái niệm về “chính phủ số”, “kinh tế số” và “xã hội số” được đưa vào từ điển khoa học do sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ trong thế kỷ 21 liên quan đến sự “hợp nhất” của các đổi mới về công nghệ viễn thông, thông tin và truyền thông. Số hóa toàn cầu không chỉ thay đổi nền kinh tế toàn cầu mà còn thay đổi tầm nhìn của một xã hội. Tại Nghị quyết số 56/183 của Đại hội đồng Liên hợp quốc đã đề ra mục tiêu của Hội nghị thượng đỉnh thế giới là phát triển “tầm nhìn và hiểu biết chung về xã hội số” và trên cơ sở đó sẽ thông qua tuyên bố về các nguyên tắc cơ bản để tạo ra một xã hội số thực sự mang tính toàn cầu.

Theo https://aita.gov.vn/kinh-nghiem-xay-dung-xa-hoi-so